Với sự giúp đỡ của các đồng minh NATO và các công ty nguồn mở bên ngoài Ukraine, lực lượng vũ trang của Kiev đã tận dụng cả công nghệ công và tư để tạo ra một hệ thống chỉ huy và kiểm soát dựa trên dữ liệu thông qua 4 góc độ - thu thập, kết nối, phân tích và hành động.
Chuyên trang quân sự War on The Rock nhận định, sự đổi mới công nghệ kết hợp giữa tư nhân và nhà nước của Ukraine được xem là một điểm đáng chú ý trong chiến sự với Nga và đã giúp Kiev chống chọi được trước đối thủ áp đảo về nguồn lực trong hơn một năm rưỡi qua.
Theo chuyên gia Audrey Kurth Cronin, giám đốc Viện An ninh và Công nghệ Carnegie Mellon (Mỹ), Ukraine đã huy động được sự tham gia của khối tư nhân cũng như nhiều quốc gia trên thế giới để đóng góp công nghệ giúp họ có thể cải tiến nhanh chóng phương thức tác chiến.
Kết quả là Ukraine đã tạo dựng được một hệ thống liên kết với nhau để thu thập, phân tích và chuyển dữ liệu thành thông tin quan trọng trong cuộc chiến.
Thu thập tin tình báo chiến trường
Trên chiến trường, thông tin tình báo là một phần thiết yếu có thể giúp bất cứ quân đội nào đưa ra quyết định kịp thời, đúng lúc và chính xác. Ukraine đã thu thập thông tin dựa vào máy bay không người lái, ứng dụng điện thoại và vệ tinh thương mại.
Quân đội Ukraine đã kết hợp giữa các dịch vụ vệ tinh thương mại, tình báo nguồn mở và máy bay không người lái, để thu thập và truyền thông tin về các hoạt động quân sự của Nga trên khắp Ukraine.
Các hệ thống này thu thập từ trên không, không gian và cả trên mạng để cung cấp dữ liệu quan trọng trên phạm vi rộng, tạo nên một bức tranh toàn cảnh về cuộc chiến.
Các dịch vụ vệ tinh thương mại cung cấp cho Ukraine thông tin tình báo không gian địa lý để trực quan hóa việc triển khai và di chuyển của quân đội Nga.
Ảnh vệ tinh tiết lộ đoàn xe quân sự của Nga gần Kiev hồi tháng 2/2022 (Ảnh: Maxar).
Các công ty tư nhân như ICEYE, Usra Space và MDA thu thập và phân tích hình ảnh thông qua các vệ tinh radar khẩu độ tổng hợp, cho phép Ukraine duy trì giám sát liên tục các vị trí chiến lược quan trọng của Nga.
Ví dụ, hình ảnh thương mại được sử dụng để theo dõi đoàn xe cơ giới và hậu cần dài hàng chục km của Nga hướng tới Kiev vào tháng 2/2022. Dựa vào những thông tin chi tiết, Ukraine đã tìm cách đánh chìm cầu, phá đường, tập kích khiến đoàn xe Nga không đạt được mục tiêu.
Ukraine cũng đã biến điện thoại và mạng xã hội thành thiết bị trinh sát nguồn mở, thu thập dữ liệu để xác định vị trí của quân đội và thiết bị của Nga.
Các ứng dụng như Diia, Telegram và Viber biến điện thoại cá nhân của người dân thành thiết bị thu thập dữ liệu, nơi họ có thể gửi ảnh, video vị trí địa lý hoặc bản tóm tắt về hoạt động quân sự của Nga tới phía Kiev.
Bộ Chuyển đổi Kỹ thuật số Ukraine cho biết, chỉ trong tháng đầu tiên của chiến sự, 260.000 cá nhân đã sử dụng Diia để báo cáo hoạt động của Nga.
Một "đội quân" UAV của Ukraine (Ảnh: Ukrinform).
Trong khi đó, các đơn vị quân đội Ukraine sử dụng UAV như Phantom 3 của DJI hay Quantix Recon của AeroVironment để thực hiện các nhiệm vụ tình báo, giám sát và trinh sát trong phạm vi vài km quanh vị trí của họ đóng quân.
Đến tháng 5/2022, Ukraine đã trang bị 6.000 UAV thương mại để làm nhiệm vụ trinh sát cho quân đội. Ukraine không ngừng mở rộng "đội quân" UAV đối phó với việc các vũ khí này bị Nga dùng vũ khí tác chiến điện tử gây nhiễu.
Kết nối và phân tích dữ liệu chiến trường
Để đưa dữ liệu tới hệ thống, Ukraine đã sử dụng mạng viễn thông và vệ tinh quỹ đạo thấp. Điều này nhằm hợp nhất các thông tin tình báo riêng lẻ, quy về một mối và chuyển các tin tức quan trọng tới những đơn vị khác nhau trong một hệ thống.
Thiết bị đầu cuối Starlink của công ty Mỹ SpaceX cung cấp cho các đơn vị Ukraine quyền truy cập vào mạng lưới vệ tinh quỹ đạo trái đất ở bất kỳ đâu trên chiến trường. Nhờ vậy, quân nhân Ukraine vẫn có thể duy trì kết nối ở các khu vực, đảm bảo thông tin xuyên suốt.
Binh sĩ Ukraine sử dụng một thiết bị internet vệ tinh Starlink (Ảnh: Reuters).
Ngoài ra, hàng trăm nhà cung cấp dịch vụ di động và internet của Ukraine cung cấp một mạng lưới kết nối phi tập trung thông qua các tháp viễn thông, cơ sở di động và thiết bị không dây cho tới cố định.
Mạng lưới này đảm bảo khả năng dự phòng và phục hồi cao hơn, ngay cả trong kịch bản UAV và pháo Nga phá hủy, làm ngắt quãng hệ thống thông tin liên lạc của Kiev.
Sau khi thông tin được thu thập, Ukraine sẽ ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) và hệ thống quản lý chiến trường để nhận nhiệm vụ phân tích dữ liệu.
Ukraine sẽ hệ thống hóa thông tin thành bức tranh toàn cảnh về tất cả các trận đánh lớn và các đơn vị Nga ở Ukraine. Các chatbot (hệ thống tự động) trên Diia, Telegram và Viber xử lý hàng nghìn báo cáo từ người dân thành một tập dữ liệu mạch lạc về thông tin tình báo chiến thuật.
Các chatbot này lấy thông tin đầu vào liên quan đến hoạt động của Nga cũng như thời gian và địa điểm liên hệ để xác thực. Từ đó, một hệ thống thu thập dữ liệu có thể cung cấp thông tin cập nhật theo thời gian thực về các hoạt động của Nga trên khắp Ukraine.
Ukraine cũng đã sử dụng các hệ thống nhận diện người và vật thể trong ảnh, video, ví dụ công nghệ nhận dạng khuôn mặt của Clearview AI và MetaConstellation của công ty Palantir (Mỹ), để dự đoán danh tính của các cá nhân và sự di chuyển của vũ khí và thiết bị quân sự Nga.
Người dùng phần mềm nhận dạng khuôn mặt của Clearview có thể quét 2 tỷ hình ảnh trên các trang truyền thông xã hội. Ngoài ra, MetaConstellation kết hợp các vệ tinh radar khẩu độ tổng hợp và AI để phân tích các hình ảnh và ghép chúng lại với nhau.
MetaConstellation đồng thời xác định dữ liệu không gian địa lý từ nhiều khu vực trên khắp Ukraine, cung cấp cho lực lượng Kiev thông tin về các hoạt động của Nga trên khắp đất nước.
Các lực lượng Ukraine cũng có thể sử dụng các công cụ như thuật toán xử lý ngôn ngữ của công ty Primer (Mỹ) để tạo ra báo cáo tình báo từ các đường truyền vô tuyến của Nga.
Công cụ này thu thập thông tin về tín hiệu và tạo bản ghi hoàn chỉnh các cuộc hội thoại từ bản ghi âm của đối phương. Ngoài ra, nó còn có tính năng tự xác định thông tin quan trọng từ các cuộc trao đổi của Nga thông qua nhận dạng từ khóa, liên quan tới vị trí, quy mô, thiết bị, hoạt động của lực lượng Moscow.
"Vũ khí hóa" thông tin
Một màn hình hiển thị cục diện chiến trường trên hệ thống quản lý chiến đấu Delta (Ảnh: Guardian).
Sau quá trình thu thập thông tin từ nhiều nguồn khác nhau ứng dụng hàng loạt công nghệ hiện đại, sẽ có một đơn vị của Ukraine chịu trách nhiệm xử lý thông tin bằng hệ thống quản lý chiến đấu kỹ thuật số.
Hệ thống này sẽ ứng dụng công nghệ AI để tổng hợp lại các dữ kiện, nhằm phỏng đoán chiến thuật tổng thể của Nga trên tiền tuyến dài hàng nghìn km.
Ở cấp độ tác chiến, Ukraine sử dụng hệ thống quản lý chiến đấu Delta để theo dõi cách bố trí lực lượng Nga trong thời gian thực và nâng cao khả năng chỉ huy và kiểm soát lực lượng.
Delta vận hành ứng dụng AI bằng cách đưa các dữ liệu dạng thô lên một bản đồ. Chỉ cần một cú nhấp chuột, bản đồ sẽ xuất hiện các biểu tượng màu cam, hiển thị các khu vực Nga đang triển khai lực lượng.
Tấm bản đồ điện tử sẽ chỉ ra nơi Nga đang đặt xe tăng và pháo cũng như thông tin chi tiết về các đơn vị và quân nhân của Moscow, dựa vào các thông tin lấy từ mạng xã hội.
Khi chọn một mục khác trong chương trình, bản đồ sẽ xuất hiện các mũi tên màu đỏ trên khắp khu vực, cho thấy đà tiến của Moscow.
Delta là một phần mềm được phát triển bởi các lập trình viên người Ukraine nhằm giúp lực lượng của Kiev có thể nắm được cục diện chiến trường rõ ràng hơn. Dựa vào các thông tin này, quân đội Ukraine có thể dự đoán các động thái của đối thủ để tấn công nhanh và chính xác hơn.
Một lập trình viên đang làm việc trong trung tâm nghiên cứu tình hình Ukraine - nơi cung cấp thông tin tình báo chiến trường cho lực lượng Kiev (Ảnh: Guardian).
Ở cấp độ chiến thuật, Ukraine đã sử dụng hệ thống GIS Arta để xác định mục tiêu và chia sẻ tọa độ của các mục tiêu trên chiến trường. Cơ chế này tương tự như Hệ thống dữ liệu chiến thuật pháo binh dã chiến tiên tiến của quân đội Mỹ khi cho phép binh sĩ chỉ định các hệ thống cụ thể như súng cối, pháo binh, UAV để tấn công mục tiêu cụ thể.
Các hệ thống tấn công bao gồm máy bay không người lái do Ukraine sản xuất, như UAV R18 của Aerorozvidka, hoặc do phương Tây chế tạo như Switchblade 300 và 600 của AeroVironment (Mỹ) và Bayraktar TB2 của Thổ Nhĩ Kỳ.
Tại Lviv, tổ chức Twist Robotics của Ukraine tạo ra phần mềm hỗ trợ AI hướng dẫn UAV có vũ trang tập kích mục tiêu, bất chấp rơi vào khu vực bị Nga gây nhiễu điện tử. Ukraine được cho đang phát triển các UAV mới có khả năng thả bom vào mục tiêu đang di chuyển.
Theo các chuyên gia, việc Ukraine ứng dụng công nghệ cao cho phép các quân nhân của họ nắm được tình huống trên chiến trường hiệu quả hơn. Thông tin được xem là một trong những yếu tố sống còn có thể tác động tới một trận chiến. Ai là bên nắm được nhiều thông tin và nhanh chóng hơn sẽ có lợi thế lớn hơn.
Công nghệ kỹ thuật số đang thay đổi cục diện chiến sự. Ví dụ, công ty tình báo mở toàn cầu Molfar đã giúp Ukraine phân tích hình ảnh từ các kênh Telegram của các nhà báo tác nghiệp trên chiến trường.
Bằng cách tích hợp chúng với Google Maps và Google Street View, Molfar đã xác định được các thành viên của Lữ đoàn Pyatnashka của Nga và lập bản đồ căn cứ ở phía đông Donetsk của họ. Quá trình này mất 2 tiếng rưỡi. Sau đó, Ukraine tấn công mục tiêu của quân đội Nga bằng hệ thống hỏa lực HIMARS vào thời điểm thích hợp.
Dù ứng dụng hiệu quả công nghệ trong chiến đấu, nhưng Ukraine vẫn đối mặt với thực tế rằng Nga là cường quốc quân sự và công nghệ. Khi Ukraine cải tiến chiến thuật và vũ khí, khí tài, Nga cũng không ngồi yên.
Nga cũng có vệ tinh, có hệ thống định vị toàn cầu riêng và cũng là một thế lực về tác chiến điện tử. Các cuộc xung đột hiện đại đã cho thấy rằng, nếu một nền quân đội không hiện đại hóa và ứng dụng công nghệ mới, họ có thể sẽ tụt hậu và đánh mất thời điểm vàng trong chiến đấu.
Theo War on the Rock, Defense News, Popular Mechanic
