Hiện nay, cuộc chiến chỉ còn ba tháng nữa là tròn ba năm kể từ khi nổ ra. Trung Quốc chưa bao giờ tán thành cuộc chiến này, đặc biệt là cách mà Nga triển khai nó.
Những ngày đầu, Bắc Kinh vô cùng khó chịu vì mất đi một hợp đồng lớn với Ukraine – thỏa thuận mà Trung Quốc thuê 1 triệu hecta đất nông nghiệp, phần lớn nằm ở khu vực hiện do Nga chiếm đóng.
Thỏa thuận này được xem là yếu tố sống còn để duy trì nguồn cung lương thực cho Trung Quốc trong bối cảnh biến đổi khí hậu và những dự án xây dựng quy mô khổng lồ làm mất cân bằng môi trường, khiến sản lượng lương thực nội địa giảm sút nghiêm trọng.
Ngoài ra, nhiều du học sinh Trung Quốc ở Kharkiv cũng phải chạy trốn khỏi Ukraine khi Nga tiến quân.
Toàn bộ sự việc này, theo Bắc Kinh, là một sai lầm phá hoại và không mong muốn.
Putin lúc đầu cam đoan đây sẽ là một chiến thắng nhanh gọn, nhưng mọi chuyện lại kéo dài ngoài dự đoán. Điều duy nhất mà ông Tập Cận Bình yêu cầu là Nga đợi cho đến khi Thế vận hội Mùa đông kết thúc để tránh gây xấu hổ cho Trung Quốc. Hai ngày sau, Nga phát động cuộc xâm lược.
Giai đoạn đầu: Trung Quốc quan sát trong bối rối
Trong năm đầu tiên, Trung Quốc đứng ngoài và theo dõi. Họ sốc trước sự kém cỏi nghiêm trọng của quân đội Nga, cảm thấy xấu hổ thay và lo lắng về việc mình đã bắt tay với một đối tác như thế nào. Bắc Kinh cũng ngạc nhiên trước phản ứng mạnh mẽ của phương Tây, điều này được họ ghi nhận cẩn thận.
Tháng 9/2022, Trung Quốc đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn Nga sử dụng vũ khí hạt nhân chiến thuật – một kịch bản mà Mỹ đánh giá có “50% khả năng xảy ra.”
Giai đoạn hai: Thay đổi chiến lược
Bước sang năm thứ hai, Trung Quốc bắt đầu chuyển hướng. Họ hỗ trợ Nga theo cách có lợi cho mình: mua lượng lớn dầu thô giá rẻ và khai thác tối đa nguồn khí đốt dù hạ tầng đường ống còn hạn chế. Bắc Kinh cũng đầu tư vào các ngành công nghiệp Nga bị phương Tây bỏ rơi, đặc biệt là lĩnh vực liên quan đến ô tô, với mức giá rẻ mạt.
Về mặt quân sự, Trung Quốc nhận ra cơ hội kiếm lời từ việc cung cấp đồng phục, drone và các thiết bị hỗ trợ cho quân đội Nga. Các mặt hàng này được cung cấp với số lượng lớn, nhưng họ vẫn tránh cung cấp đạn dược hay vũ khí trực tiếp để tránh bị Mỹ và châu Âu trừng phạt, nhất là trong bối cảnh kinh tế Trung Quốc gặp khủng hoảng nghiêm trọng vì nợ trong ngành bất động sản và hậu quả từ các đợt phong tỏa Covid kéo dài ba năm.
Hiện tại, các lệnh trừng phạt tài chính từ Mỹ bắt đầu có hiệu lực, đặc biệt là đối với các ngân hàng thứ cấp và giao dịch gian lận. Các kế hoạch lách lệnh trừng phạt của các ngân hàng Trung Quốc và doanh nghiệp Nga dần bị bóc trần. Thêm vào đó, đồng Rúp của Nga gần như trở thành tiền “rác” không có giá trị với Trung Quốc. Trong khi 40% giao dịch thương mại của Nga phụ thuộc vào Trung Quốc, chỉ có 1,4% thương mại của Trung Quốc liên quan đến Nga.
Đắn đo giữa tiền và lý tưởng
Về mặt địa chính trị, thất bại của Nga sẽ khiến Bắc Kinh mất mặt. Điều đó đồng nghĩa với việc phương Tây lại một lần nữa chiến thắng và làm suy giảm tính khả thi của việc Trung Quốc tấn công Đài Loan – một chiến dịch mà họ từng tin rằng phương Tây sẽ không can thiệp.
Trong năm vừa qua, dấu hiệu Trung Quốc cung cấp thiết bị quân sự ngày càng rõ ràng. Phần lớn là thiết bị lưỡng dụng và linh kiện, nhưng gần đây còn có tin đồn về việc cung cấp đạn dược, vũ khí, hàng chục nghìn drone, xe máy, xe bọc thép nhẹ... Điều này khiến Liên minh châu Âu (EU) phải điều tra, và Josep Borrell – đại diện cấp cao của EU – dự kiến sẽ công bố hồ sơ về sự tham gia của Trung Quốc và kêu gọi áp đặt lệnh trừng phạt các công ty Trung Quốc liên quan.
Trong khi đó, Trung Quốc lại khó chịu với việc Triều Tiên tham gia cuộc chiến mà không hỏi ý kiến mình, dù Bắc Kinh vẫn là “người bảo hộ” không mong muốn nhưng không thể thiếu của Bình Nhưỡng. Họ lo ngại hành động này sẽ làm suy yếu sự ổn định nội bộ của Kim Jong Un, người đã trở nên độc lập hơn nhờ sở hữu vũ khí hạt nhân.
Khủng hoảng nội bộ và tương lai bất định
Về kinh tế, Trung Quốc đang gặp khủng hoảng nghiêm trọng, trong khi ông Tập Cận Bình bị một phe phái trong quân đội làm suy yếu quyền lực. Việc một đô đốc – đồng minh thân cận của ông Tập – bị quân đội bắt giữ được xem là đòn giáng mạnh vào quyền lực chính trị của ông.
Với Nga, Bắc Kinh xem đây là đối tác yếu kém và liều lĩnh, nhưng lại mang đến cơ hội lớn về kinh tế: thống trị ngành công nghiệp lân cận với giá rẻ, đồng thời khai thác nguồn tài nguyên thiên nhiên khổng lồ mà Trung Quốc cần.
Tuy nhiên, Bắc Kinh không muốn Nga thua, cũng không thích hậu quả của việc Nga thắng. Họ thấy Triều Tiên tham gia cuộc chiến là nguy hiểm nhưng lại đánh giá cao sự lý tưởng hóa trong hành động của Bình Nhưỡng theo quan điểm chính trị.
Trong bối cảnh đó, Trung Quốc phải lựa chọn giữa sự ổn định kinh tế – tài chính và các mục tiêu lý tưởng. Mô hình pha trộn giữa kinh tế thị trường tự do và hệ thống chính trị độc tài đang khiến Bắc Kinh chật vật.
Kết cục của cuộc chiến ở Ukraine sẽ phụ thuộc nhiều vào việc Trung Quốc cuối cùng sẽ chọn điều gì: tiền bạc hay lý tưởng?
Tất cả đều sẽ xoay quanh mục tiêu cuối cùng – bảo vệ lợi ích và sự sống còn của tầng lớp tinh hoa trong Đảng Cộng sản.
