Khi Brexit đã được hoàn thành, Vương quốc Anh có thể sẽ trở thành thành viên của CPTPP như thông điệp mà Anh đã thể hiện mong muốn gia nhập hiệp định này. Tuy nhiên, hình thức của Brexit sẽ có tác động đáng kể đến việc Anh sẽ tham gia CPTPP và các FTA khác dễ dàng hay khó khăn như thế nào.
Trong khi hình thức mà Brexit thực hiện là vô cùng quan trọng, gói cam kết cuối cùng đối với Vương quốc Anh trong WTO vẫn rất quan trọng. Hai yếu tố không thể tách rời cho các cuộc đàm phán FTA trong tương lai: hình thức tách khỏi Liên minh châu Âu và bản chất của các cam kết đối với một Vương quốc Anh độc lập hơn trong bối cảnh WTO.
Giống như bất kỳ thành viên mới nào khác, theo CPTPP, Vương quốc Anh sẽ không chỉ đàm phán về các quy tắc, các biểu cam kết cụ thể hoặc cam kết cụ thể của riêng mình. Những biểu này sẽ bao gồm: (i) mở cửa thị trường và đối xử quốc gia đối với hàng hóa (các biểu thuế ở Chương 2), (ii)) Dịch vụ/ đầu tư (phụ lục I/II cho Chương 9 và 10), (iii) dịch vụ tài chính (Chương 11), (iv) nhập cảnh tạm thời cho doanh nhân (Chương 12), (v) Mua sắm chính phủ (Chương 15), (vi) doanh nghiệp nhà nước (Chương 17), (vii) bất kỳ điều khoản cụ thể theo quốc gia nào khác mà các bên đồng ý bổ sung vào các chương cụ thể dưới dạng chú thích hoặc phụ lục cụ thể theo quốc gia, (viii) các thư trao đổi song phương theo quốc gia cụ thể.
Tại thời điểm này, số phận của Brexit vẫn chưa được quyết định cuối cùng. Trong mọi trường hợp, Vương quốc Anh sẽ rời khỏi Liên minh Châu Âu, và sau đó sẽ chuyển sang đàm phán một khuôn khổ tương lai với khối này. Các chuyên gia cho rằng ý nghĩa của từng kịch bản liên quan đến vấn đề cụ thể của đàm phán và gia nhập CPTPP của Anh sẽ như sau:
Kịch bản 1: Mối quan hệ FTA với châu Âu, hoặc giao dịch theo các điều khoản của WTO
Theo kịch bản này, Vương quốc Anh hoàn toàn không có mối quan hệ thể chế liên quan đến thương mại với EU và mối quan hệ tương lai giữa EU và Vương quốc Anh bị chi phối bởi những gì thực chất là một hiệp định thương mại đơn giản (có thể nhiều tên gọi khác thay thế). Ngoài ra, Vương quốc Anh và EU có thể giao dịch thương mại theo các điều khoản MFN theo quy định của WTO. Trong cả hai trường hợp, Vương quốc Anh có thể thực hiện các cam kết của riêng mình về thuế quan, dịch vụ, biểu cam kết mua sắm và đầu tư của chính phủ, cũng như các chương về các quy tắc và phụ lục chuyên ngành. Không có cam kết mâu thuẫn nào giữa CPTPP và các FTA của EU, vì 7 thành viên của CPTPP cũng có FTA với EU. Việc gia nhập giả định rằng Vương quốc Anh thiết lập biểu cam kết WTO của riêng mình, bao gồm giải quyết các hạn ngạch thuế quan (TRQ) nông nghiệp của mình với các nước thứ ba, tạo cơ sở cho bất kỳ cuộc đàm phán nào trong tương lai theo yêu cầu và các bản chào.
Kịch bản 2: nước Anh ở lại trong Liên minh Hải quan
Theo kịch bản thứ hai này, Vương quốc Anh sẽ tồn tại vĩnh viễn trong một liên minh hải quan với EU, do đó Vương quốc Anh sẽ tiếp tục bị ràng buộc bởi một mức thuế bên ngoài chung đối với hầu như tất cả các mặt hàng công nghiệp trong khi vẫn có thẩm quyền đàm phán tất cả các khía cạnh khác. Tương tự như Thổ Nhĩ Kỳ, Vương quốc Anh sẽ tìm cách đàm phán các thỏa thuận của riêng mình với các đối tác FTA của EU để có được quyền tiếp cận có đi có lại và đàm phán các chương ngoài thuế quan công nghiệp; trong khi EU sẽ duy trì quyền kiểm soát đối với các dòng thuế công nghiệp của Anh, cho phép tiếp cận thị trường Anh cho các bên thứ ba khi thấy phù hợp, mà không cần đưa ra quyết định chung từ Anh. Hơn nữa các vấn đề rộng hơn như vậy với kịch bản này chỉ có khả năng phù hợp với việc gia nhập CPTPP.
Đối với các thành viên CPTPP đã có các FTA hiện có với Vương quốc Anh thông qua châu Âu – tức là Canada, Chile, Nhật Bản, Mexico, Peru, Singapore và Việt Nam – một liên minh hải quan của Anh với EU có thể không phải là điều quá phức tạp. Các quốc gia này sẽ tiếp tục tiếp cận Vương quốc Anh theo các điều khoản miễn thuế được đàm phán với EU. Tuy nhiên, đối với bốn quốc gia CPTPP còn lại vẫn chưa hoàn tất FTA với EU là Australia, New Zealand, Malaysia và Brunei – thì việc họ tiếp cận Vương quốc Anh đã dẫn đến kết quả thành công của các cuộc đàm phán tương ứng với EU.
Chưa từng có tiền lệ nào cho CPTPP (hoặc cho bất kỳ thỏa thuận nào) cho phép một bên tham gia mà không có sự rõ ràng hoàn toàn về các điều khoản gia nhập của mình và vì vậy chỉ có thể gia nhập khi tất cả các thành viên CPTPP đã kết thúc đàm phán EU. Hơn nữa, CPTPP sẽ cần chia thành hai lớp thành viên: một thành viên đầy đủ và một giới hạn cho Anh chỉ bao gồm nông nghiệp, dịch vụ, mua sắm chính phủ, đầu tư và các quy tắc.
Ngoài ra, sự sắp xếp này sẽ làm phức tạp việc gia nhập trong tương lai của các quốc gia ít có khả năng có FTA với châu Âu, thậm chí khiến EU trở thành người gác cổng cho CPTPP. Trong khi một số thành viên CPTPP chủ yếu có lợi ích tấn công vào các sản phẩm nông nghiệp, cả các thành viên CPTPP hiện tại và tương lai (như Malaysia, Indonesia hoặc Thái Lan) cũng duy trì các lợi ích tấn công vào châu Âu và Vương quốc Anh đối với một số mặt hàng công nghiệp, đặc biệt là hàng dệt may. Vì những lý do này, đề xuất rằng Vương quốc Anh có thể gia nhập CPTPP trong khi vẫn là thành viên của liên minh hải quan, về mặt lý thuyết là có thể, trong khi thực tế là không thể.
Kịch bản 3: Anh có các quy định chung với Châu Âu (phương án khu vực kinh tế Châu Âu EEA hoặc như Na Uy)
Theo kịch bản này, Vương quốc Anh sẽ ở bên ngoài liên minh hải quan, và do đó sẽ đàm phán nhượng bộ thuế quan cho tất cả hàng hóa. Cho dù kịch bản này hay đề xuất một thỏa thuận hải quan về hàng hóa với các quy định chung, thực sự khả thi về mặt chính trị. Tuy nhiên, kịch bản này đặt ra câu hỏi liệu các quy định của EU (và EEA) có thực sự vượt qua các quy tắc CPTPP hay không. Nhìn chung, hệ thống quản lý của EU có thể tham gia vào CPTPP với một số ngoại lệ rất nhỏ có thể xảy ra, bao gồm cả những điều đã dẫn đến sự nhượng bộ của EU trong hệ thống WTO. Ngoài ra, không có quyền tài phán nào trên thế giới – bao gồm các thành viên CPTPP – hoàn toàn phù hợp với WTO. Có một số trường hợp ngoại lệ hoặc giai đoạn chuyển tiếp cụ thể theo quốc gia đã được một số thành viên CPTPP đồng ý.
Tham gia CPTPP sẽ mang lại ý nghĩa quan trọng đối với Vương quốc Anh tại khu vực châu Á – Thái Bình Dương và các mục tiêu dài hạn về quản trị kinh tế toàn cầu trong tương lai. Quyết định của Anh về việc cố gắng gia nhập CPTPP là một trong những chiến lược hậu Brexit quan trọng. Hiện nay, có ba trụ cột nổi lên trong nền kinh tế thế giới bao gồm CPTPP, USMCA và mạng lưới các FTA của EU đang dần mở rộng, mà nhiều FTA khác đang xây dựng dựa theo các điều khoản tiên phong của CPTPP. Việc tham gia CPTPP là tham gia vào một hiệp định thương mại khu vực định hình các chuẩn mực hay “tiêu chuẩn vàng” của thế hệ các hiệp định thương mại hiện tại. Với kiến trúc của CPTPP, Vương quốc Anh sẽ cần phải đàm phán tiếp cận thị trường với từng thành viên trong số mười một thành viên hiện tại. Do đó, lợi ích của CPTPP không nhất thiết là tiết kiệm thời gian hoặc quản lý với các nguồn lực đàm phán khan hiếm. Lợi ích thực sự của CPTPP là lâu dài và mang tính cấu trúc hơn: việc thiết lập một khuôn khổ chung bao trùm toàn bộ chuỗi giá trị (bao gồm các nền kinh tế rất khác nhau và lợi thế so sánh) mang lại hiệu quả rất lớn .
Mặc dù việc gia nhập CPTPP là khả thi về mặt kỹ thuật theo bất kỳ kịch bản Brexit nào, việc vẫn ở lại trong liên minh hải quan sẽ đặt ra một ràng buộc đối với quá trình gia nhập vốn có khả năng đòi hỏi một nỗ lực ngoại giao, do cần phải có sự đồng ý. Do các thành viên CPTPP sẽ không thể giảm thuế công nghiệp của Anh mà không hoàn thành các cuộc đàm phán của riêng họ với EU, để mô hình này hoạt động, CPTPP sẽ được yêu cầu thay đổi hai cấp thành viên. Với những vấn đề này, việc Vương quốc Anh có thể tham gia CPTPP trong khi là thành viên của liên minh hải quan có khả năng là không thể. Vì vậy, khuôn khổ quan hệ tương lai của Vương quốc Anh với Liên minh châu Âu sẽ có tác động lớn đối với triển vọng và định hình việc gia nhập CPTPP.
Việt Dũng
